Rất lạ là có nhiều
người không biết thương chính bản thân. Có lẽ do họ nghĩ rằng thương yêu chính
bản thân là điều dễ làm nhất trên đời nầy, vì ai cũng lo cho mình là trước nhất.
Thật vậy, lúc nào mà ta không lo xem ta có bao nhiêu của cải, công việc của ta thế nào, sức
khỏe ta ra sao. Đức Phật đã nói rằng: “Chư ngã độc tôn” mà. Vậy tại sao ở đây
ta lại nói yêu thương mình là khó?
Biết yêu thương mình không có nghĩa là dễ dãi với
chính mình. Nhiều người không thể chịu được một số tánh nết trái khoáy của
chính bản thân họ. Trong mỗi người chúng ta đều có biết bao tánh khí riêng, có
cái ưa, có cái ghét cần phải được buông bỏ. Tuy nhiên khi tự xét mình, ta thường
bằng lòng với những cái tốt của mình, và che dấu đi cái xấu. Không muốn chấp nhận
chúng. Dễ dãi với bản thân như thế sẽ không giúp ta tiến xa được trên con đường
tìm đến chân như.
Một hành động sai lầm nữa là tự dằn vặt mình vì những
lỗi lầm mình đã tạo ra, khiến cho tình thế càng thêm xấu. Điều nầy chỉ mang đến
cho ta sự sợ hãi, đôi khi dẫn đến rối loạn, mất thăng bằng. Nếu chúng ta muốn
nhìn mình một cách chân thực, thì cũng không nên tự coi mình như hoàn toàn,
không hề có mặt tiêu cực nào – những tánh như lấn lướt, sân, tham dục, hay dối
gạt. Không dám nhìn vào những tánh xấu nầy, khiến ta xa rời thực tế, trở nên giả
dối, hai mặt. Chúng ta vẫn thường gặp những người có vẻ quá lịch sự, tử tế
nhưng đầy giả tạo, che giấu bộ mặt thật của họ.
Đổ lỗi cho người khác cũng không được, vì người ta
cũng có thể làm thế với mình. Ta thường trách những yếu kém của người khác – dù
có thực hay không, hay không coi họ cũng là con người như ta. Chúng ta ai
cũng sống trong một thế giới không thực, đầy ngã tưởng, nhưng thế giới của phán
xét, trách móc càng không thực hơn nữa, vì nó coi mọi thứ hoặc là quá hoàn mỹ,
hoặc quá gớm ghê.
Sự thực là mỗi người chúng ta đều có lục căn: ba
căn lành, ba căn ác. Căn ác là tham, sân và si, ngược lại là độ lượng, từ bi và
trí tuệ. Nếu trung thực, ta có thể dễ dàng nhìn thấy chúng ở trong ta và ở tha
nhân. Mọi hành động của ta đều do lục căn chi phối. Hiểu được như thế ta có thể
soi lại mình một cách trung thực hơn, không dằn vặt mình vì những tánh xấu,
cũng không tự đề cao những tánh tốt, chỉ chấp nhận sự có mặt của chúng trong ta.
Nhờ thế ta cũng dễ dàng chấp nhận người khác, thông cảm với họ hơn.
Một thế giới phân chia rạch ròi giữa trắng đen, giữa
người tốt, kẻ xấu thực ra không thể có; chỉ có bậc A-la-hán là hoàn toàn thánh
thiện. Còn ở chúng sanh thì tùy vào mức độ tốt xấu khác nhau. Sự khác biệt giữa
chúng ta về cái xấu, cái tốt rất ít, không đáng kể. Ai cũng phải thực hành giống
nhau, vun trồng những tánh tốt và nhổ bỏ những cái xấu.
Chúng ta có vẻ khác nhau, nhưng đó chỉ là ảo tưởng.
Tất cả chúng ta đều đối mặt với những vấn đề chung, cùng có những khả năng giải
quyết giống nhau. Chỉ khác nhau trong quá trình luyện tập. Khi đã tu tâm trong
một số kiếp, ta có thể nhìn được điều đó rõ hơn.
Tâm sáng suốt có được là do đã thanh lọc được các cảm
thọ, là điều không dễ thực hiện. Chúng ta chỉ có thể thực hiện được, khi không
đồng hóa mình với những tình cảm lúc vui, lúc buồn. Khi chúng ta có thể thấu suốt
các cảm thọ của mình, coi đó là một trong những phận sự ta phải thực hiện cho
chính mình, lúc đó những sợi dây bám víu được tháo gỡ, những ý nghĩ như ‘Tôi thật
tốt”, hay “tôi thật tệ” có thể được dẹp tan. Mỗi người là một chúng sanh với đầy
những triển vọng cũng như trở ngại. Nếu chúng ta có thể chấp nhận, thương yêu
‘con người nầy’ với những ưu và khuyết điểm của nó, thì chúng ta cũng có thể chấp
nhận, thương yêu kẻ khác một cách trung thực, và lợi ích. Nhưng nếu chúng ta có
tâm phân biệt, chỉ biết yêu những ưu điểm mà không chấp nhận những thứ khác,
thì chúng ta mãi mãi xa rời thực tế. Một ngày nào đó, chúng ta sẽ phải chấp nhận
mọi thứ như chúng hiện hữu. Chúng ta là ‘môi trường đào tạo’ (kammatthana) của
chính mình.
Nếu chúng ta cũng biết nhìn mình bằng con mắt như
thế, ta sẽ biết thương yêu bản thân một cách trọn vẹn – như chúng ta hiện hữu –
giống như Đức Phật đã dạy, ‘một người mẹ không kể đến tính mạng mình, thương
yêu, bảo vệ con’. Nếu chúng ta muốn có cái nhìn trung thực về mình, để vươn
lên, thì chúng ta cần phải là người mẹ hiền của chính mình. Một người mẹ có ý
thức có thể phân biệt hành động tốt, xấu của con, nhưng bà vẫn không ngừng yêu
con, dầu khi nó không phải là đứa trẻ ngoan. Đây có thể là điều quan trọng nhất
ta cần phải lưu tâm. Tất cả mọi người, cũng có những lúc, phạm phải sai lầm ở
thân, khẩu, ý – nhiều nhất là ở ý, trung bình là ở khẩu, hành động lại ít hơn.
Trong những trường hợp đó chúng ta làm gì? Người mẹ sẽ làm gì? Người mẹ sẽ
khuyên con đừng tiếp tục hành động như thế, khẳng định tình thương của mình
luôn dành cho con, nhưng kết quả thế nào, cuối cùng vẫn tiếp tục bổn phận làm mẹ
của mình, nuôi dưỡng con cái. Có lẽ chúng ta cũng nên bắt đầu tự nuôi dưỡng
thân.
Tất cả quá trình nầy là để dạy dỗ đứa con trưởng
thành. Có trưởng thành mới có trí tuệ, là điều buồn thay không quan hệ gì đến
tuổi tác. Nếu không, thì dễ lắm rồi, sự thành công là một bảo đảm của tương
lai. Nhưng trên thực tế, ta cần phải phấn đấu rất nhiều mới đạt được trí tuệ,
và điều đó đòi hỏi sự phấn đấu của từng cá nhân. Trước hết ta bắt đầu bằng cách
luyện tập nhận thức, sau đó là chấp nhận chính mình, không đánh giá, kết tội.
Bước thứ ba là sửa đổi. Có lẽ đối với nhiều người, vấn đề nhận thức là gian khổ,
khó khăn nhất -không phải dễ biết những gì đang diển biến bên trong nội tâm ta.
Đó là điểm quan trọng nhất và thú vị nhất trong thiền quán.
Chúng ta cần sống một cuộc đời đầy quán chiếu, nhưng
không có nghĩa là chúng ta phải ngồi Thiền suốt cả ngày. Một cuộc sống quán chiếu
có nghĩa là ta xem tất cả những gì đang xảy là một phần của kinh nghiệm sống, cần
được học hỏi. Trong tất cả mọi trường hợp ta luôn quay vào, đối mặt với nội tâm
của chính mình. Khi chúng ta hướng ra ngoài – khi ta dẫy đầy ‘sức sống trẻ’ như
Đức Phật đã nhắc đến, và để cả thân, khẩu và ý của chúng ta vào những chuyện thế
gian, ta cần phải tự thức tỉnh, để quay lại trở vào trong. Một cuộc sống quán
chiếu đối với một vài tôn giáo là cuộc sống hoàn toàn hướng đến tôn giáo. Trong
đạo của chúng ta, đó là sự kết hợp giữa đạo và đời. Một cuộc sống quán chiếu
không bao giờ ngừng nghỉ. Bề ngoài, ta vẫn hành động bình thường, dầu có hay
không có sự kiềm chế. Sự trầm ngâm, lắng đọng là yếu tố quan trọng nhất của
quán chiếu nội tâm. Không cần phải ngồi yên cả ngày, để theo dõi hơi thở. Nhưng
mỗi hành động, mỗi ý nghĩ, mỗi lời nói đều được ý thức.
Làm được như thế sẽ giúp ta có một nội tâm vững chắc,
nhưng không xa rời thực tế. Nhiều người ao ước, mong muốn được có sự vững chải
nầy, nhưng không biết làm thế nào để diễn tả, nói gì đến chứng nghiệm nó. Sống
trong mộng ảo, sống trong sợ hãi, hoài vọng không bao giờ ngừng, không cho phép
nội tâm ta được trưởng thành. Cảm giác an toàn sẽ phát sinh khi ta có thể đối
diện với chính mình một cách trung thực, nhìn người khác một cách trung thực,
và biết chấp nhận tất cả.
Đức Phật đã nói tất cả chúng sinh đều có bảy đặc
tính: tham dục, sân, tà kiến, mạn nghi, tự cao, chấp ngã và vô minh. Khi nhận
ra sự hiện hữu của chúng trong ta, hãy tự nhủ: Ta biết người rồi, ta sẽ tự sửa
đổi.
Cuộc sống trầm tư thường có vẻ nặng nề, u uất.
Không có niềm vui, ta thường bù đắp bằng cách hướng ra ngoài. Nhưng làm thể
không được. Trái lại, ta cần tìm những nguồn vui nhẹ nhàng hơn cho nội tâm.
Không có gì đáng phải lo âu, sợ hãi, không có gì quá khó khăn. Pháp có nghĩa là
luật tự nhiên, và chúng ta luôn chịu ảnh hưởng của chúng trong cuộc sống. Dầu ở
đâu, ta cũng là Pháp, ta là vô thường (anica), là khổ (dukkha) và vô ngã
(anatta). Dầu đang ngồi đây hay ở trên cung trăng, cũng giống nhau cả. Chúng ta
không nên nghiêm trọng quá những vấn đề của mình hay của người khác. Không cần
phải bộc lộ ra bên ngoài, nhưng luôn suy gẫm ở bên trong với một chút khôi hài.
Có lẽ đó là cách tốt nhất. Nếu chúng ta có thể tự chế diễu mình, hẳn là ta sẽ dễ
chấp nhận chính mình hơn. Và cũng dễ chấp nhận người khác hơn.
Ở Mỹ, trước kia có chương trình TV gọi là “Con Người
Buồn Cười” (Funny People). Đúng là chúng ta có những phản ứng kỳ dị nhất. Khi
nhìn lại, phân tích ra, đôi khi ta thấy chúng thật là kỳ quặc. Chúng ta có những
ước muốn lạ kỳ, những hình ảnh thiếu trung thực về chính mình. Con người thật
buồn cười – đúng là có vậy – thế thì sao ta không nhìn thấy những khía cạnh đó
của mình? Như thế sẽ khiến ta dễ chấp nhận những gì ta thấy khó chấp nhận ở
trong ta và tha nhân.
Một đặc tính của cuộc đời là ta không thể thay đổi
nó: cuộc đời cứ tiếp tục diễn ra. Tất cả chúng ta đã hành thiền ở đây một thời
gian (Chỉ những người đến học tu với Ni Sư). Nhưng thế giới bên ngoài có ai
biết đến? Cuộc đời vẫn cứ đi tới. Chỉ có tâm ta là biết đến, là bị tác động.
Khi có sự lo lắng, xáo trộn, ảo tưởng, thì đồng thời cũng có khổ đau. Nhưng
không cần phải như thế. Hãy cứ để mọi chuyện như như. Nếu chúng ta có thể thay
đổi để nhìn mọi việc xảy ra với tâm hỷ xả, thì việc thanh tịnh hóa tâm ta sẽ dễ
dàng hơn. Đó là việc ta cần làm, đó là sự thanh tịnh hóa của chính mình, mỗi
người phải tự thực hiện lấy.
Nếu chúng ta có thể nhớ mình đã làm gì, ngày nầy
qua ngày khác, không xao lãng, kiên trì hành thiền mà không kỳ vọng vào những kết
quả to tát, dần dần tâm thanh tịnh sẽ đến với ta. Cũng như mọi thứ, hãy để sự
thanh tịnh cũng như như. Khi chúng ta bớt dần các thói hư tật xấu, ta sẽ càng
nhận thấy rằng chúng không mang đến cho ta sự tốt đẹp, sung sướng nào. Đâu có
ai không muốn buông bỏ khổ đau. Và dần dần, ta không còn thấy cần phải làm gì
hơn là lo vun trồng tâm. Khi đó, ta biết rằng sự chuyển đổi tâm đã dần hình
thành. Điều đó có thể không dễ dàng xảy ra, nhưng nếu ta đã sinh diệt qua bao
nhiêu kiếp sống, thì một ngày, một tháng, một năm hay mười năm nữa có là bao?
Không cần phải làm gì hơn thế nữa, không cần phải
chạy tìm kiếm lăng xăng. Trái đất vẫn chuyển động theo một quỹ đạo, cũng như cuộc
đời ta chuyển dịch từ sinh đến tử. Tất cả đều xảy ra dầu ta có muốn hay không.
Điều duy nhất ta cần phải làm là nhận ra và hiểu được thực tại đó. Có như thế
ta mới cảm thấy dễ thương yêu chính mình và tha nhân, vì đó là công việc của
con tim – để thương yêu. Ngoài ra, nếu ta cũng nhìn ra được những khía cạnh còn
yếu kém của mình để sửa đổi, thanh tịnh hóa tâm, thì ta không cần phải có một nỗ
lực nào khác, cái đẹp của nội tâm cũng phát sáng ra ngoài.
Quay trở vào bên trong là một đặc tính quan trọng của
cuộc sống trầm tư quán chiếu. Bất cứ điều gì xảy ra bên trong tâm ta đều ảnh hưởng
đến tất cả những gì xảy ra ở ngoài ta. Ngọn đèn nội tâm và sự trong sáng bên
trong không thể che giấu được, cũng như các tánh xấu của ta.
Đôi khi chúng ta nghĩ rằng mình có thể tỏ ra là một
người khác. Đâu biết rằng đó chỉ là hoài công. Đức Phật dạy rằng chỉ cần nghe một
người nói nhiều chuyện hay sống với họ một thời gian, ta sẽ biết rõ họ là ai.
Con người thường cố tỏ ra là một người tốt hơn con người thực của họ. Rồi khi
thất bại, họ thất vọng với chính mình và người chung quanh. Hiểu được bản thân
một cách chân thật, từ bi sẽ khiến lòng ta thấy nhẹ nhàng, đem lại niềm vui cho
nội tâm. Chấp nhận mình và kẻ khác đúng như bản thể của ta, sẽ khiến cho việc
thanh tịnh hóa tâm, đoạn trừ cấu uế, trở nên là một công việc dễ dàng hơn nhiều.
Ni Sư Ayya Khema
Theo Pháp Vân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét